Μια Ευρώπη ενωμένη κατά των προσφύγων
Για πολλούς παρατηρητές, η πολιτική που εφαρμόζει ηΕυρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) θα μπορούσε να χαρακτηριστεί από μια βαθιά διάσπαση ανάμεσα στην «παλιά Ευρώπη» και την λεγόμενη ομάδα των χωρών Visegrad, αποτελούμενη από την Ουγγαρία, την Πολωνία, την Τσεχία και την Σλοβενία. Η ξενοφοβική καμπάνια του Βίκτωρ Ορμπάν ενάντια στην «καταναγκαστική μετεγκατάσταση μη-Ούγγρων πολιτών στην Ουγγαρία» την οποία υποστηρίζει το 98% των ψηφοφόρων, είναι ενδεικτική του βάθους του χάσματος, παρά την χαμηλή προσέλευση (40% των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων) στο δημοψήφισμα του Οκτωβρίου. Γενικότερα, η απροθυμία των χωρών αυτών να δεχθούν πρόσφυγες αντιμετωπίζεται ως ένα βαθύ ρήγμα με τις «ευρωπαϊκές αξίες». Ωστόσο, πέρα από τις εκλογικές (ψηφοθηρικές) ρητορικές και τα λαϊκίστικα αναθέματα, μπορούμε να πούμε ότι οι ηγέτες των κρατών αυτών εμπνέονται από τις θεμελιώδεις αρχές που διέπουν τις ευρωπαϊκές πολιτικές ελέγχου των συνόρων. Δηλαδή από την άρνηση οποιασδήποτε μορφής ελεύθερης μετακίνησης των αιτούντων άσυλο, και την πρόθεση για παραμονή των μεταναστών όσο το δυνατόν πιο μακριά από την καρδιά του χώρου της Σένγκεν όπου κυρίως θα είναι έγκλειστοι σε διάφορα κέντρα.
Οι χώρες της ομάδας Visegrad ως εκ τούτου δεν είναι οι μόνες που διαμαρτύρονταν όταν για κάποιες εβδομάδες στο τέλος του καλοκαιριού του 2015 η Γερμανία και η Αυστρία άνοιξαν τα σύνορα τους σε όσους έφταναν μέσω των «Βαλκανικών οδών». Αυτή η πολιτική υποδοχής που ήρθε σε ρήξη με τους ευρωπαϊκούς κανόνες για το άσυλο, προκάλεσε πανικό τόσο στην Ε.Ε. όσο και σε πολλά κράτη μέλη της. Έτσι τον περασμένο Φεβρουάριο, ο πρωθυπουργός της Γαλλίας επέπληξε δημόσια την Γερμανίδα καγκελάριο, λέγοντας κατά την διάρκεια της επίσκεψής του στο Μόναχο ότι: «Δεν μπορούμε να φιλοξενήσουμε κι άλλους πρόσφυγες ... Έχει έρθει πλέον η ώρα ώστε να εφαρμοστεί ότι συζητήσαμε και διαπραγματευτήκαμε: τα hotspots, οι έλεγχοι των εξωτερικών συνόρων κ.τ.λ.». Τα λόγια του Εμάνουελ Βάλς μας υπενθυμίζουν λοιπόν πως εδώ και πάνω από 20 χρόνια η Ε.Ε. καταπατά τις θεμελιώδεις αρχές του προσφυγικού δικαίου.
Το προσφυγικό δίκαιο εξαρτάται στην ουσία από τον έλεγχο των συνόρων, ο οποίος με τον τρόπο που γίνεται οδηγεί στην αποτροπή από την πρόσβαση στη διαδικασία του ασύλου όπως αυτό καθορίζεται από τη Συνθήκη της Γενεύης και τα διεθνή κείμενα. Οι Ευρωπαϊκοί κανόνεςκαι κυρίως ο Κανονισμός του Δουβλίνου έχουν σαν αποτέλεσμα την συγκέντρωση των μεταναστών στις λεγόμενες χώρες «πρώτης άφιξης» όπου τα δικαιώματά τους δεν γίνονται σεβαστά. Μετά το κλείσιμο των Γερμανικών συνόρων και την επαναφορά της καγκελαρίου στις εδώ και χρόνια κοινές με τους Ευρωπαίους ετέρους θέσεις, το ανάθεμα πέφτει στους Ιταλούς και τους Έλληνες οι οποίοι περιγράφονται ως ανίκανοι να εξασφαλίσουν «την ασφάλεια» της Ε.Ε. και να αντιμετωπίσουν την «μεταναστευτική εισροή». Η πολιτική των hotspots που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προωθεί από την άνοιξη του 15 και η οποία εφαρμόζεται σταδιακά από τον Φεβρουάριο του 2016 παρουσιάζεται ως η λύση στην «μεταναστευτική κρίση»: η αποστολή Ευρωπαίων αξιωματούχων και το άνοιγμα κέντρων ταυτοποίησης και διαλογής στα ελληνικά νησιά και στην Ιταλία αναμένεται να πολλαπλασιάσουν τις απελάσεις των λεγόμενων boat people. Η αναγνώριση της Τουρκίας ως«ασφαλούς χώρας» και η συμφωνία που επιτεύχθηκε με τον Ταγίπ Ερντογάν τον Μάρτιο του 2016 απαντάει σε αυτούς τους στόχους. Εδώ και μήνες η Ευρωπαϊκή Επιτροπή,με συνέπεια υποστηρίζει την αύξηση των «ποσοστών επιστροφής» και τον πολλαπλασιασμό των συμφωνιών συνεργασίας με τις αποκαλούμενες χώρες διέλευσης (transit) ή προέλευσης.
Ωστόσο, η «μετεγκατάσταση»- ή αλλιώς οι προσωρινοί κανόνες που ορίζουν την κατανομή σε διαφορετικά Κράτη μέλη των αιτούντων άσυλο που καταφθάνουν στην Ελλάδα και την Ιταλία – αποδείχθηκε μια ψευδαίσθηση που προορίζεται να καλύψει την συγκεντρωτική λογική που διέπει τα hotspots. Ως τις 26 Σεπτέμβρη 2016, μόνο 5,600 άτομα μετεγκαταστάθηκαν, δηλαδή λιγότερο από το 10% του αριθμού που είχε αρχικά προβλεφθεί. Την ίδια ημερομηνία, πάνω από 60,000 άτομα βρίσκονται στοιβαγμένα στην Ελλάδα, σε διάφορα κέντρα και σε συνθήκες που έχουν χαρακτηριστεί ομόφωνα ως απάνθρωπες. Ο αριθμός των μετεγκαταστάσεων προβλέπεται να μειώνεται τις επόμενες εβδομάδες. Με άλλα λόγια ένας μηχανισμός που μόλις ενεργοποιήθηκε,φαίνεται να εξαντλείτε ήδη. Ωστόσο, τον προηγούμενο Ιούλη, ο Ύπατος αρμοστής των Ηνωμένων Εθνών για τα ανθρώπινα δικαιώματα, εξέφρασε την ανησυχία του ότι τα νησιά του Αιγαίου έχουν μετατραπεί σε «τεράστιες εκτάσεις αναγκαστικού περιορισμού». Εδώ και μήνες διαφαίνεταιη απάνθρωπη πτυχή της ευρωπαϊκής πολιτικής: Μετά την μετατροπή της Μεσογείου σε ένα θαλάσσιο νεκροταφείο (με σχεδόν 4,000 νεκρούς από την αρχή του 2016), έρχεται η μετατροπή της Ελλάδας σε ένα αρχιπέλαγος στρατοπέδων.
Εάν αυτή η προοπτική σκανδαλίζει τους υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ανησυχεί παράλληλα και πολλούς ηγέτες κρατών που καλούνται να διαχειριστούν χώρους τους οποίους θα ήθελαν να δουν εκτός Ευρώπης. Αποκαθιστώντας μια πρόταση που είπε το 2003 ο τότε πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας Τόνι Μπλέρ, ο Βίκτωρ Ορμπάν δηλώνει στις 24 Σεπτέμβρη ότι : «Πρέπει να δημιουργηθούν μεγάλα στρατόπεδα προσφύγων εκτός Ε.Ε., που θα χρηματοδοτούνται και φυλάσσονται από την Ε.Ε.», εκεί οι μετανάστες θα μεταφέρονται και θα «αναγκάζονται να παραμένουν για όλο το διάστημα που θα εξετάζεται το αίτημά τους για άσυλο». Τα λεγόμενα αυτά θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη: Εάν η Ουγγαρία υπήρξε η πρώτη χώρα της Σένγκεν που στην κυριολεξία οχύρωσε κάποια από τα σύνορά της, το παράδειγμά της ακολούθησαν κι άλλες χώρες, όπως η Γαλλία και η Βρετανία, στη συνοριακή περιοχή του Καλέ. «Δεν σεβόμαστε τις ευρωπαϊκές αξίες με το να φτιάχνουμε φράχτες που δεν θα φτιάχναμε ούτε για τα ζώα» δήλωνε ο Λωραν Φαμπιούς, τότε υπουργός εξωτερικών της Γαλλίας, όταν η Ουγγαρία ξεκίνησε την κατασκευή ενός αντι-μεταναστευτικού τείχους κατά μήκος των συνόρων της με την Σερβία. Ωστόσο, η επέκταση ενός κόσμου στρατοπέδων και τειχών δεν αποτελεί μόνο σχέδιο του Ούγγρου ηγέτη: αποτελεί επίσης κατευθυντήρια γραμμή της μεταναστευτικής πολιτικής που ακολουθεί η Ευρώπη και τα κράτη μέλη της εδώ και 20 χρόνια και οι συνέπειές τηςείναι ήδη ορατές.
This article is also available in Bulgarian, English, French, Italian, Serb, Spanish, as well in Macedonian and Croatian in attachment.
In collaboration with Migreurop’s members and partners, this article was released in the following media outlets:
In English :
- Open Democracy, 11 October 2016
- New Internationalist (United Kingdom), 13 October 2016
In French :
- Libération (France), 5 October 2016
- Cridem (Mauritania), 10 October 2016
- Jet d’Encre (Switzerland), 15 October 2016
In Greek:
- Efemerida Ton Syntakton (Greece), 3 November 2016
In Spanish:
- Blog Migrados of El País (Spain), 20 October 2016